Smart presenteert zich als coöperatieve vennootschap van en voor kunstenaars. Deze krijgen, nadat ze aandeelhouder geworden zijn, een arbeidscontract bij Smart, maar werken als zelfstandige helemaal autonoom. Op die manier kunnen kunstenaars het beste van twee werelden combineren. Via de diensten van Smart kunnen ze onder meer prestaties factureren, iemand in dienst nemen,…
SMart profiteert van de terughoudendheid en de administratiefobie van sommigen in de cultuursector Smart vergemakkelijkt het leven van de organisatoren die weinig zin hebben hun verantwoordelijkheid als werkgever op te nemen., Biedt Smart een oplossing en wat zekerheid binnen een woelige sector? Zeker wel, maar er zijn ook nadelen aan verbonden.
De auteurs
Dit artikel werd mee geschreven door vakbondsverantwoordelijke Tijs Hostyn, sectorverantwoordelijke voor de podiumkunsten bij ACV Puls en is gebaseerd op een uitgebreide analyse van de Europese koepel van vakverenigingen van uitvoerende kunstenaars en werknemers in de culturele sector, samengesteld uit de FIA(International Federation of Actors) , de IFM (International Federation of Musicians) en UNI MEI (de afdeling van UNI die arbeidskrachten in de media, entertainmaint, kunsten en sport vertegenwoordigt). Samen wilden we een kritische analyse maken van het SMart-model en de bijhorende dienstverlening. Voor deze analyse hebben we onze leden in Frankrijk en België geraadpleegd. We bedanken hen voor de getuigenissen en bijdragen die ze met ons hebben gedeeld.
Legale vraagtekens
Het ter beschikking stellen van werknemers is in België strikt gereglementeerd en het uitlenen van personeel is verboden, op enkele uitzonderingen na (voornamelijk interimwerk).
In andere landen is dat niet anders. In Frankrijk is de ‘portage salarial’ – de techniek waarbij je én een arbeidscontract krijgt én verder autonoom als zelfstandige werkt - strikt gereglementeerd en verboden in de evenementensector. Daar heeft SMartfr dat obstakel weten te omzeilen door een licentie aan te vragen als evenementenorganisator. En ze heeft die ook gekregen, zonder ook maar één evenement te organiseren, Die praktijk is niet alleen gewiekst, maar ook illegaal. In 2020 maakte de arbeidsinspectie een proces-verbaal op tegen SMartfr wegens het uitlenen van werknemers. Het proces-verbaal werd overgemaakt aan de Openbare Aanklager die een politieonderzoek instelde.
Zorgen over werken met SMart
Smart hangt een mooi beeld op, maar hun manier van werken roept vraagtekens op bij onze achterban. We vatten de grootste bezorgdheden hier samen:
1) Kunstenaars en technici maken niet altijd vrijwillig gebruik van dit soort diensten. Soms worden ze ertoe verplicht door hun organisator, die eigenlijk hun werkgever zou moeten zijn.
2) Smart roomt flink wat beheerskosten af. Die kosten variëren per land: zo bedragen ze 8,5% in Frankrijk en 6,5% in België. Dit cijfer komt niet meer overeen met de werkelijke gebruikskost van de diensten van SMartbe. De website van SMartbe vermeldt nu ook dat bepaalde andere kosten (zoals de vermindering van bijdragen en subsidies of een percentage van het werkbudget) ook gemeenschappelijk gedragen worden. Dat betekent een meerkost voor de werknemer-gebruiker. SMartbe spreekt over een gemiddelde van 6,1% van het werkbudget, maar zegt ook dat het bedrag kan variëren. Nog los van het gebrek aan transparantie, is het duidelijk dat er aanzienlijke kosten verbonden zijn aan het gebruik van de SMart-diensten.
3) Vakbondsvertegenwoordig is uitgesloten binnen het Smart-systeem. En voor de werknemers is het Smart-bedrijf slechts op papier een bemiddelaar, die dus niet tussenkomt in de organisatie van het werk, of bij de invoering van gezondheids- en veiligheidsmaatregelen voor de werknemers. Smart zelf mag ook geen contractuele bepalingen vastleggen of onderhandelen. Het wordt op deze manier, veel moeilijker om rechten te doen gelden ten opzichte van de werkelijke werkgever, wanneer er bijvoorbeeld een geschil is over de arbeidsomstandigheden
4) SMart past de minimale loon- en arbeidsvoorwaarden van de podiumkunsten toe, los van de werkelijke aard van de activiteiten van de werkgever. Zo kan de werkgever besparen op de rug van de werknemer, want vaak liggen de loonsvoorwaarden die van toepassing zijn hoger dan het minimum.
5) SMart voert vaak een fiscale en sociale optimalisatie uit, bijvoorbeeld door minder arbeidsdagen aan te geven dan het werkelijk gepresteerde aantal, of door een verloning toe te passen waarop minder lasten en sociale bijdragen moeten betaald worden. Organisatoren van voorstellingen kunnen op die manier gebruikmaken van artistieke prestaties tegen een lagere kostprijs dan wanneer ze zelf de muzikanten zouden aanwerven, of wanneer ze een overdrachtsovereenkomst zouden afsluiten bij een producent die de wetgeving respecteert.
6) De aansprakelijkheid van de werkgever inzake gezondheid en veiligheid op het werk zou in theorie moeten worden opgenomen door SMart, die in de praktijk echter geen enkele hefboom heeft om ervoor te zorgen dat die normen op de werkplek worden gerespecteerd. Het takenpakket van werknemers in de sector vergt erg variabele competenties en beroepsdeskundigheid. Het spreekt voor zich dat er risico’s verbonden zijn aan bepaalde functies. Het zou moeten duidelijk zijn wie uiteindelijk de verantwoordelijkheid draagt als er iets misgaat.
7) Finaal vormt SMart een belemmering voor stabiele tewerkstelling. Het SMart-model versterkt de precariteit in de sector. Wat zouden de sociale gevolgen zijn wanneer Smart zijn model van extreme flexibiliteit op de arbeidsmarkt zou veralgemenen?
8) Het SMart-model heeft nefaste gevolgen voor de opbouw van rechten in de sociale zekerheid. Hoewel dit een bezorgdheid is voor alle werknemers, zijn de meest precaire werknemers degenen die het allereest gebruikmaken van de sociale vangnetten. Wanneer SMart de sociale verplichtingen van de werkgever minimaliseert loopt de zwakkere werknemer het meeste risico. Als je uitgaat van een minimaal loon, met minimale sociale bijdragen, zullen werkloosheidsuitkeringen en pensioen ook minimaal zijn.
Langs de andere kant wordt de werkgeverskost maximaal afgewend op de sociale zekerheid. Aangezien werknemers maar periodiek betaald worden via SMart, doet men vaak beroep op werkloosheidsuitkeringen. Zo is het in de artistieke sector courant geworden dat periodes van voorbereiding en repetitie van een voorstelling niet betaald worden en bijgevolg gedekt worden door werkloosheidsuitkeringen. Dit ondermijnt de sociale zekerheid, die zo meer onder druk komt te staan.
Smart opereert op het randje van het legale en zet de arbeids- en loonsvoorwaarden in de sector onder druk. Met de door SMart ontwikkelde bemiddelingsdiensten kunnen ‘werkgevers’ arbeidsovereenkomsten vervangen door verkoopsovereenkomsten Dit werkt deregulerend en brengt het wankele evenwicht van tewerkstelling in de evenementensector in gevaar.